با تصرف ارتفاع گرده رش و عبور از رودخانه عریض قلعه چولان در عملیات نصر ۸، امکان گسترش وضعیت خودی در منطقه غرب این رودخانه و برداشتن گام های اساسی به طرف سلیمانیه فراهم شد. به همین منظور، می بایست ارتفاعات قمیش، دولبشک و الاغلو تصرف می شد.

با فرارسیدن فصل زمستان، ارتفاعات منطقه را برف می پوشاند و اجرای هر عملیاتی دشوار به نظر می رسید، درحالی که وضعیت موجود جنگ اقتضا می کرد عملیات موردنظر هرچه سریع تر آغاز گردد؛ زیرا نیروهای معارض عراقی که متحد ایران بودند، در معرض خطر هجوم ارتش عراق قرار داشتند و چنانچه مناطق وسیع تحت نفوذ آنان به اشغال دشمن درمی آمد، بسیاری از راهکارهای خودی بسته می شد. با توجه به این ضرورت، سپاه پاسداران عملیات بیت المقدس ۲ را در تاریخ ۲۵/۱۰/۱۳۶۶ در جبهه شمال غرب، طراحی و اجرا کرد.

در این عملیات نیروهای خودی باوجود سرمای شدید و دشواری مسیرهای طولانی تعیین شده، موفق گردیدند حدود ۷۰ درصد از اهداف ارضی منطقه، همچون ارتفاعات ویولان، قمیش و گلاله را به تصرف خود درآورند.

مانور عملیات به گونه ای طراحی شد که پس از عبور از قله گرده رش، یگان ها در دو مسیر مخالف حرکت می کردند و جبهه وسیعی گشوده می شد. این جبهه جدید نمی توانست با جاده احداث شده در گرده رش تدارک شود.

جاده بسیجیان علاوه بر پیچ وخم و شیب بالا، تردد خودروها در عرض کم آن بسیار محدود بود و باید جاده جایگزین پیش بینی می شد. علاوه بر این منطقه از زمستانی سرد و پربرف برخوردار بود و جاده های موجود پاسخگوی یگان ها نبودند.

اگر ارتفاع قله شیخ محمد به عنوان آخرین نقطه پدافندی جهت تسلط برسد دربندی خان در نظر گرفته می شد لازم بود این جاده به سرعت در دستور کار قرار می گرفت. بر این اساس قرارگاه خاتم الانبیا (ص) به فرمانده قرارگاه مرکزی مهندسی جهاد دستور داد گردانهای مهندسی دیگری را عازم منطقه نمایند.

احداث جاده فاطمه زهرا (س) محور اصلی مهندسی در این عملیات قرار گرفت و گردان های مهندسی با تقسیم کار وارد عمل شدند. هدف از احداث این جاده دسترسی راحت به ارتفاعات الاغلو، شیخ محمد و گوجار بود که جایگزین جاده گرده رش می شد. مسیر این جاده از ارتفاعات ژاژیله شروع می شد و در جهت شمال شرق به موازات رودخانه قلعه چولان ادامه می یافت.

این جاده از دو قسمت اصلی تشکیل می شد قسمت اول از جنوب ارتفاع ژاژیله تا انتهای این قله ادامه می یافت. این قسمت از جاده باتلاقی بود و باید مقدار زیادی شن به آنجا حمل می شد. مسئولیت حمل شن به عهده جهاد خراسان و جاده سازی را جهاد دامغان متقبل شده بود. جهاد خراسان شناسایی مسیر تراشه زنی و خاک برداری را نیز برعهده داشت.

مهم ترین قسمتی که کار جهادگران را با مشکل اساسی مواجه کرده بود، وجود سه باتلاق در جنوب گرده رش در اثر بارش باران و سیلابها بود که حتی با حجم زیادی شن برطرف نشد و تردد کمپرسی ها به سختی انجام می گرفت.

جهادگران با استفاده از لوله های فلزی و زه کشی این باتلاق ها مسیر را آماده کردند. یکی از باتلاق ها به حدی عمیق بود که با ریختن ۴۰ کمپرسی سنگ مشکل حل نشد و احداث جاده به کندی پیش می رفت. جهاد خراسان یک گروه ویژه را مأمور انحراف آب به محوطه باتلاقی نمود و با تغییر مسیر آب های جاری، مشکل برطرف شد.

در یکی از شبهای زمستان باران شدیدی جاری شد و سطح آب رودخانه ها بالا آمد و طغیان آب بخشی از جاده را تخریب نمود.

در مسیر جاده فاطمه زهرا (س)، پل امام رضا (ع) بر روی رودخانه چولان در جنوب گرده رش در برابر این طغیان دوام نیاورد و کاملاً تخریب شد. این پل تنها راه ارتباطی جاده به حساب می آمد و فرماندهان را نگران کرده بود.

قرارگاه مهندسی پیش بینی این شرایط را کرده و یک پل فلزی دیگر در بالادست پل فوق احداث نموده بود تا مانع ایجاد ترافیک بر روی جاده شود؛ اما این پل هنوز آماده نشده بود و تردد با یک بحران جدی مواجه شد.

مشکل دیگر مسیر جاده فاطمه زهرا (س)، وجود صخره های سخت ارتفاعات ژاژیله بود. در برخی نقاط حتی تیغ بلدوزر قادر به کندن این سنگ ها نبود و واحد آنش یار گردان مهندسی جهاد خراسان، این مسیر را با انفجار هموار کرد.

مانع جدی دیگر این جاده در جنوب غربی ارتفاعات ژاژیله، وجود یک گردنه با شیب بالا بود که قرارگاه حمزه این قسمت از جاده را به جهاد دامغان واگذار کرد و با استفاده از چند دستگاه سنگین، از این پیچ تند و خطرناک عبور کردند.

ازآن پس ساخت جاده فاطمه الزهرا (س) در مسیر خوبی قرار گرفت و به علت رسی بودن زمین جهادگران به سرعت جلو رفتند. در انتهای جنوب غربی گرده رش، یک پل توسط مهندسی سپاه بر روی رودخانه چومان احداث شد، این پل که به نام امام علی (ع) نام گذاری شده بود، جایگزین پل امام رضا (ع) شد. تردد از روی جاده ۸٫۵ کیلومتری فاطمه الزهرا (س) کاملاً روان شد و دیگر نیاز نبود از جاده گرده رش استفاده شود.

با گشایش این جاده، عملیات در محورهای الاغلو، دولبشک، گوجار و حتی شیخ محمد ادامه یافت و بیشتر هواپیماهای دشمن دو پل مهم امام رضا (ع) و امام علی (ع) را بمباران می کردند تا جاده مجدد مسدود شود.
علاوه بر آن، گلوله باران کمپرسی های مردمی در طول این جاده نیز به صورت متوالی تکرار شد اما راننده های داوطلب کمپرسی جاده را ترک نکردند.

نجات آوارگان عراقی
یکی از کاربردهای این دو پل و جاده فاطمه زهرا (س) در زمستان ۱۳۶۶، عبور بیش از ۱۲۰ هزار آواره عراقی از این مسیر بود.
ارتش عراق در یک حمله غافل گیرانه به مردم کرد شمال عراق، منازلشان را بمباران و آن ها را مجبور به ترک خاک عراق کرد. سیل خانواده های عراقی پس از عبور از جاده اصلی سلیمانیه، وارد منطقه عملیاتی شدند.
جهادگران تا چند روز فعالیت مهندسی را متوقف کردند و این آوارگان را از منطقه به شهر بانه منتقل نمودند. حضور این همه مردم آواره در زمستان سال ۱۳۶۶ در منطقه ماووت صحنه دردناکی را به نمایش گذاشته بود. جهادگران با استفاده از ماشین آلات سبک و سنگین به کمک آنان شتافتند.

منابع
۱-رشید، محسن، اطلس جنگ ایران و عراق: فشرده نبردهای زمینی، تهران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، چاپ چهارم، ۱۳۹۹، ص ۹۷
۲-محمودزاده، نصرت الله، خاکریزهای خط مقدم (۲)، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، تهران ۱۴۰۱، صص ۶۴۳، ۶۴۴، ۶۴۵